De toekomst van veel kerken in Vlaanderen is onzeker. Vooral in de stadsrand en op het platteland, waar ook in de naoorlogse periode nog veel kerken gebouwd zijn. Wat is de toekomst van deze kerkgebouwen in het buitengebied?

Op vrijdag 22 februari 2019 zochten AR-TUR en KU Leuven antwoorden. Op een werk-en-studiedag gingen we samen aan de slag. We werkten rond de kerk in Den Hout, kregen inspiratie uit binnen- en buitenland en spraken mee over aanbevelingen voor dorpskerken in Vlaanderen.

Het beeldverslag vind je hier.

De vraag naar het toekomstige gebruik van kerkgebouwen is onvermijdelijk. Het antwoord ontstaat meestal op praktische of economische gronden. Onderbenut blijven de architecturale kwaliteit, de mogelijkheden van de ruimte en de sociale relevantie van het kerkgebouw in dorp of regio. Hoe pak je een transformatieproces aan? Wie neemt initiatief, hoe betrek je omwonenden, wat zijn de eerste stappen?

Programma

Voormiddag: Leren van lokale casussen

09u00
Ontvangst met koffie en thee

09u30
Inleiding door Edith Wouters, AR-TUR

09u45
Presentaties: Een kijkje in de keuken bij vijf casussen.

1. Sint-Jozefkerk in Rijkevorsel
   Tom Thys, Studio Thys Vermeulen
   Studio Thys Vermeulen en Studio Roma deden een haalbaarheidsstudie naar herbestemming in opdracht van projectbureau Herbestemming Kerken. Ook loopt er een participatietraject.

2. Kapel O.L.-Vrouw Middelares in Braken (Wuustwezel)
   Kristien Vanlommel, Rurant
   Samen met bewoners wordt nagedacht over een nevenbestemming die optimaal inspeelt op de noden van de dorpsgemeenschap. Het participatietraject is net als in Rijkevorsel deel van De kerk als dorpsknooppunt, een gezamenlijk project van Innovatiesteunpunt, Rurant, Landelijke Gilden en de Provincie Antwerpen.

3. Parochiekerk Sint-Jozef-Arbeider in Heieinde (Vosselaar)
   Bert Joppen, gemeente Vosselaar
   Het modernistische kerkgebouw uit 1967, naar ontwerp van Marc Dessauvage, wordt herbestemd tot vrijetijdshuis en bibliotheek. Studio Roma en Achilles Design tekenden het herontwerp. De werken zijn begin 2019 gestart. 

4. Tom Callebaut, tc plus onderzoek & interieurarchitectuur
   Interieurarchitect Tom Callebaut werkt aan diverse ontwerpopdrachten om religieus patrimonium in Vlaanderen terug te activeren. Hij licht enkele inspirerende voorbeelden toe met een focus bottom-up initiatief, tijdelijk gebruik en participatieve processen.

5. O.L.V. van Altijddurende Bijstandkerk in Den Hout (Beerse)
   Joris Moonen, Atelier Midi
   Toelichting over het traject rond de dorpskern van Den Hout met PMV en de Vlaams Bouwmeester. In juni 2017 won Atelier Midi de wedstrijd voor een masterplan voor de dorpskern van Den Hout. Vormingplus Kempen organiseerde een participatietraject.

11u00
Gesprek: Welke lessen kunnen we trekken uit deze casussen?
Moderator: Roel De Ridder, Universiteit Hasselt

11u30
Koffiepauze

11u45
Werksessies rond casus O.L.V.-kerk in Den Hout

Wat leren we uit de casussen voor de kerk in Den Hout, de plek waar de studiedag plaatsvindt? Het gebouw is nog volop in gebruik als kerk. Welke rol kan deze kerk blijven spelen, ook op langere termijn? Wat zijn de mogelijkheden van het gebouw, de noden van het dorp en de compatibiliteit van beide? We gaan samen aan de slag om na te denken over een toekomsttraject voor de kerk. Zo wisselen we concrete kennis en ervaring uit.

13u00
Lunch

Namiddag: Internationale perspectieven en aanbevelingen

14u00
Inleiding met terugblik op uitstap en voormiddag

14u30
Michael Bol, architect en stadsmaker Buro Kade, ‘s-Hertogenbosch
Transformatie van de Petruskerk in Vught

Buro Kade, voorheen Molenaar&Bol&VanDillen architecten, ontwierp de herbestemming van de Rijksmonumentale Petruskerk in het dorp Vught. Bijzonder is de vergaande verweving van nieuwe functies in het gebouw: onder meer de bibliotheek, het Vughts Museum, een restaurant, de lokale biljartclub en een dependance van de Wereldwinkel.

Michael Bol was als architect vanaf een vroeg stadium betrokken. Hij gaat in op het proces van eerste initiatief tot realisatie. Over het samenbrengen van individuen rond gemeenschappelijke projecten en collectieve belangen, het sturen op een kwaliteitsvol proces en resultaat, de samenwerking met bisdom en monumentenzorg, de financiering en projectontwikkeling, de inbedding in het dorpsweefsel, de bouwtechnische uitdagingen en meer.

15u15
Koffiepauze

15u30
Aaron Werbick en Gerald Klahr, Studio Prinzmetal: Büro für Interaktive Architektur, Berlijn/Stuttgart
Transforming churches into new social spaces

Studio Prinzmetal is gespecialiseerd in participatieve processen en kerkgebouwen. Ze werken onder meer aan een langlopend project rond de kerk St. Martin in Stuttgart-Nord. Met participatieve betrokkenheid en zorgvuldige ruimtelijke ingrepen creëren ze tijdelijk nieuw gebruik. Zo werken ze uiteindelijk naar duurzame aanpassingen en transformaties van kerken.

Lezing in het Engels.

16u15
Gesprek: Welke aanbevelingen kunnen we formuleren voor de toekomst van kerkgebouwen buiten de stad?

Sprekers:

• Dimitri Stevens, Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC)
• Karen Kesteloot, architect Studio Bont en KULeuven
• Sara Vermeulen, Agentschap Onroerend Erfgoed Vlaanderen
• Tom Callebaut, tc plus onderzoek & interieurarchitectuur
• Tom Thys, Studio Thys Vermeulen
• Johan Govaerts, Vicariaat Kempen Bisdom Antwerpen
• Bart Craane, Burgemeester Beerse
• Kathleen Helsen, gedeputeerde Provincie Antwerpen

Moderator: Olav Grondelaers, radiomaker en presentator KLARA

17u00 – 18u00
Netwerkmoment met drankje en hapje

Praktisch

Locatie: O.L.V.-Kerk in Den Hout, Schransdriesstraat 51/1, 2340 Beerse
Datum: Vrijdag 22 februari 2019
Dagplanning:
09u00 inloop
09u30 start voormiddagprogramma
13u00 lunch
14u00 start namiddagprogramma
17u00 – 18u00 netwerkmoment
Ticketprijs:
Regulier tarief: 48 euro (koffie, lunch, drankje en hand-out zijn inbegrepen in de prijs)
Studententarief: 24 euro

Bestel je tickets

Partners

Partners van het Kempenlab Landschap van kerken zijn AR-TUR, KU Leuven, parochie Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand Den Hout, Erfgoed Noorderkempen en de gemeente Beerse.

Kempenlab

Deze studiedag kadert in het Kempenlab Landschap van kerken waarin AR-TUR en KU Leuven de toekomst van kerkgebouwen in het buitengebied belichten.

Met het Kempenlab biedt AR-TUR een vrije culturele ruimte rond urgente ruimtelijke thema’s. In elk Kempenlab gaan we aan de slag op een specifieke plek in de Kempen. De thema’s die aan bod komen in die casus, vertalen we naar een breder verhaal voor de regio en daarbuiten.

In het Kempenlab werken we cocreatief. Betrokken experten, maar ook bewoners en andere belanghebbenden brengen we samen rond de tafel. Zo komen we tot nieuwe inzichten en samenwerkingen om de ruimtelijke kwaliteit van de regio te verhogen.

Op vrijdag 25 januari 2019 bezochten we zes dorpskerken met een nieuwe functie in Nederland. We hoorden van architecten en gebruikers over het proces om tot een andere invulling te komen. Een beeldverslag van deze uitstap vind je hier. Een tekstverslag volgt later.